door: Karlijn Toebast, Mark Sekuur, Ricard Hernandez
Begin 2008 kreeg Groningen te horen dat de Suikerfabriek van Stad, ooit de grootste suikerstad van Europa, moest sluiten. Vanwege Europese Landbouwsubsidies mocht de ‘plant’ in Groningen geen suiker meer produceren. De fabriek sloot haar poorten. Nu, halverwege 2009, wordt het de Groningers langzaam maar zeker duidelijk dat de fabriek niet alleen gesloten blijft maar dat medio 2010 alle gebouwen, inclusief alle fabrieksmachines, ontmanteld moeten zijn.
De Suikerfabriek is een van de weinige karakteristieke voorbeelden van industriële architectuur in Groningen. De fabriek kent fysiek een aantal bijzondere elementen; grote betonnen silo’s, lange schoorstenen, enkele koolovens en de markante gevel van het entrepotgebouw. Deze bepalen mede de skyline van Groningen. Als je op het terrein en in de fabriek rondloopt ervaar je de industriële geschiedenis, het arbeidersleven, het mysterieuze en betoverende van deze prachtige plek.
Directeur Van Doormaal ontwikkelde aan het begin van de 20e eeuw (1917) een zeer goed geoutilleerde fabriek op zo’n 20 hectare van het totale grondgebied, dat behoorde tot de grootste suikerfabriek van Nederland, zelfs van Europa. De architect W.K. van Oort uit Groningen ontwierp de gebouwen, de machines werden geleverd door Röhrig & König uit Maagdenburg.
Volgens ons stelt de subsidieregeling van de EU strenge en wellicht onredelijke eisen, namelijk het definitief demonteren van álle Suikerunie gebouwen, als voorwaarde voor landbouwsubsidie. Een fantastisch gebouw en omliggend gebied dreigen zo verloren te gaan. Het stoppen van de machines bleek in 2008 onoverkomelijk. Zal de totale ontmanteling in 2010 ook een feit zijn? De rigoureuze sloop is al begonnen.
Op 19 juni 2009 kondigden de Gemeente Groningen en de directie van de Suikerunie aan dat zij een intentieovereenkomst gesloten hebben over de aankoop van het terrein (120 hectare) door de gemeente. Wij architecten zijn blij met deze intentie. De achterliggende gedachte is namelijk dat de gemeente dit stuk stad, 20% groter dan de binnenstad van Groningen, gaat gebruiken voor toekomstige woningbouwontwikkelingen. De grond komt zo niet in handen van verschillende ontwikkelaars en wordt de versnippering van deze laatste grootschalige onroerend goedontwikkeling binnen de stadsgrenzen voorkomen. Daarnaast biedt de aankoop kansen voor het behoud van kenmerkende elementen. In tegenstelling tot de steriliteit van menig VINEX wijk, heeft Groningen hier een gebied met potentie voor een geheel eigen karakter!
Op dit moment doen de gemeente en de Suiker Unie onderzoek naar de economische waarde van het gebied en naar mogelijkheden voor ontwikkeling. Twee andere belangrijke waarden, die van de cultuurhistorie en het industriële erfgoed, lijken echter van ondergeschikt belang. Terwijl deze juist nú hoog op de agenda moeten staan; medio 2010 moet, om in aanmerking te komen voor subsidie, alles immers plat liggen. Wij pleiten dan ook voor snel en grondig onderzoek naar mogelijkheden voor het behoud van (delen van) de Suikerfabriek. Door bijvoorbeeld de grote theaterzaal programmatisch een tweede leven te gunnen of de karakteristieke bakstenen gevel van het entrepotgebouw te hergebruiken als drager van een nieuw gebouw. Duurzaamheid staat hoog op de (inter)nationale agenda en bovendien op die van Groningen.
Voorbeelden van hergebruik zijn de Tate Modern Gallery in Londen en uiteraard de Van Nellefabriek in Rotterdam. Beide gebouwen hadden een industriële functie, maar zijn ondertussen omgebouwd tot respectievelijk museum en kantoorgebouw. Tegelijkertijd heeft het omliggende gebied een metamorfose ondergaan. Daarmee zijn het voorbeelden van duurzame, architectonische en stedenbouwkundige ontwikkelingen.
Erfgoed wordt pas collectief als meerdere mensen hetzelfde als belangwekkend ervaren. Volgens Kevin Lynch in zijn boek The image of the city zijn er vijf elementen die gezien kunnen worden als dragers van een stadsbeeld. Een daarvan is het ‘landmark’. De Suikerfabriek met haar schoorstenen en silo’s geldt zeker als een landmark. Voor Stadjers zijn de schoorsteen en silo’s een referentiepunt in hun stad.
Twaalf jaar geleden heeft de stad ook al de vijf markante schoorsteenpijpen van de Hunze elektriciteitscentrale verloren, tot ergernis van vele burgers. Nog steeds spreken mensen met weemoed over de vief piep’n, wat aantoont hoe belangrijk een skyline voor het collectieve geheugen van een stad kan zijn.
Naast het fysieke gebouw van de Suikerfabriek speelt ook de emotie en de nostalgie van de suikerverwerking een grote rol. Ieder jaar startte in september de campagne, die veertien weken duurde. Dit jaar zal het alweer het tweede jaar zijn dat de Stadjers de zoete, kruidige, wat weeïge geur van de verwerkte suikerbieten moeten missen, en niet te vergeten de prachtige rookwolken en de vrachtwagens vol bieten die vanaf het omringende land komen aanrijden… Aan dit feit valt helaas niets meer te doen, wel is er nog steeds de mogelijkheid tot fysiek behoud van delen van de Suikerfabriek.
Zal Groningen vanaf 2010 een van ‘stads’ markantste complexen moeten missen? Laat het niet zo ver komen. Onix roept burgers, mede-architecten en overige gelijkgestemden op hun stem te laten horen!
Karlijn Toebast, Mark Sekuur, Ricard Hernandez zijn allen werkzaam bij architectenbureau Onix.
GRAS Debatbrief 
Oplossing 1.Misschien moeten jullie streven naar een oplossing in demontatie en herbouw. Netjes de gebouwen slopen en dan na voldoening aan de Europese regels de boel weer opbouwen. Maar ik weet niet of de gebouwen zich daarvoor lenen.
Oplossing 2. Je kan ook de boel slopen en dan in het ontwerpproces er vanuit gaan dat de gebouwen er nog staan. Waar de oude gebouwen problemen opleveren voor de herontwikkelingen pas je de oude gebouwen aan. Dit levert een raar, nog niet vertoond, soort van hergebruik op.
Oplossing 3. Documenteer de oude situatie, en transformeer, schaal, etc. de Suikerunie gebouwen totdat er gebouwen overblijven die geschikt zijn om het programma te huisvesten dat je op die plek wilt hebben.
Oplossing 4. Ageer tegen de Europese subsidieregels. En probeer die te veranderen zodat er een traditioneel hergebruik proces opgestart kan worden. (de moeilijkste en minst interessante oplossing)
You are my breathing in, I possess few blogs and very sporadically run out from to brand. fbdkcdaekadg
Een interessante opgave is geboren. Vertrekpunt mijns inziens zou moeten zijn de rauwheid en grove maat van dit bijna post-industriële gebied te respecteren. De intense laagbouw lijkt mij hier niet op zijn plaatst, dit geldt eveneens voor een eenzijdig woonprogramma. De bestaande industriële elementen, zoals de transportslurfen, scheppen voldoende mogelijkheden. Een goede referentie zou kunnen zijn het pakhuis Albion aan de Noorderhaven. Hier werd de bestaande transportslurf gerenoveert tot een volwaardig atelier. Met name in de open ruimte tussen de grotere, bestaande volumes toont het zich, conservering van dit gegeven lijkt op zijn plaats. De eigenlijke fabriek direct aan het Hoendiep vormt het hart van het complex en zou een meer openbaar karakter kunnen krijgen. Transport koppelen aan recreatie, bijvoorbeeld door een truckerscafé en horeca, een suikerfabriekmuseum, koppelen van wonen aan werken. Het schreeuwt om een grote, levendige openbare ruimte waarbij functies in elkaar vervlechten. De potentie is er, nu nog een integrale aanpak die recht doet aan de oorsprong en die tevens inspeelt op actuele sociale behoeften.
Zo veel mogelijk laten staan; bruikbaar materiaal hergebruiken. Absoluut fantastisch voorbeeld: Emscherpark (Roergebied). Daar zie je wat met buiten gebruik gestelde industriële complexen kan worden gedaan.
Laat dit cultureel erfgoed niet verloren gaan! De suikerfabriek heeft in de geschiedenis veel betekent voor de stad en omgeving van Groningen. Laat Groningen nu iets terug doen als dank.
Het zou mooi zijn om de oorspronkelijke fabriek, die tijdens de sloop weer in beeld kan komen (hangt van de slopers af) te laten staan.
Maar het zal niet te realiseren zijn verwacht ik.
De regelgeving de aansluit bij de nieuwe suikermarktordening en de vergoeding die uit Brussel komt laten dit eenvoudig niet toe.
Bij een gedeeltelijke ontmanteling , bv het verwijderen van de machines geeftook een gedeeltelijke vergoeding.
En dus zal een volledige sloop het beleid zijn en blijven.
Dus zullen we er aan moeten wennen dat de skyline van Groningen-stad nooit meer hetzelfde zal zijn.
Bewaar dus de foto’s en filmpjes goed zodat ons nageslacht zich bewust zal worden van de jammerlijk genoeg genomen beslissingen.
Hetlijkt me de moeite waard om te proberen dit tastbare stukje Groningen te bewaren door (delen van) het gebouw her te gebruiken. Dit is het Groningen dat generaties van ons (nog) kennen en koesteren. Uiteraard moet het financieel haalbaar zijn en moet de bestemming zinvol zijn.
Als ik dat terrein zie gaan mijn handen jeuken.
Een grote vrijplaats van maken, sloop van gebouwsels is wel minst duurzame wat je kan bedenken. Moet wel toegeven dat die geur van de fabriek af en toe niet te harden was. Mogelijk is er inspiratie op te doen bij de ontstaansgeschiedenis van het NDSM & ADM terrein in Amsterdam.
Ik wist niet dat er een Europese regel is die zegt dat een fabriek die draait op Europees subsidiegeld gesloopt moet worden als de fabriek niet meer past binnen het subsidiebeleid. Ik snap wel dat men wenst dat de fabriek functioneel tegen de vlakte gaat (dus wegneming van alle techniek die suikerproduktie mogelijk maakt) maar waarom totale sloop? zo vernietig je m.i. een potentieel historisch erfgoed. Een mooi en oud fabrieksgebouw dient m.i. een nieuw leven te kunnen krijgen door het op te nemen in een nieuwe planologie. Het heeft m.i. ook te maken met loyaliteit; een trouw maar overtollig werkpaard, doe je toch ook niet meteen naar de slager? In onze snel veranderende wereld is m.i. behoefte aan orientatie en identificatie, continuiteit, authenticiteit. En een monumentaal fabrieksgebouw is m.i. een mogelijk rustpunt met een gevoelswaarde van verwondering en verstilling, zoals een gracht of een haven dat kan zijn. -Tussen haakjes ik las eens ergens de uitspraak “water is de geniaalste van alle stoffen want in water kun je alles projecteren” (woest water, vredige plas, vrolijk geklater, verradelijke diepte, etc) een oud bedrijfsgebouw kan de verbeelding prikkelen en de ziel voeden. Dat is m.i. waardevol om in de woonomgeving erbij te hebben. Nieuwbouw is relatief droog als gort, hoe mooi de zaak ook is overdacht en gemaakt. Ik hoop maar dat er wat van de oude fabriek blijft. En dat de politiek op het idee komt om de Europese regel te veranderen.
De geur van de bieten is iets wat onlosmakelijk met Groningen verbonden is. Als je al jarenlang in het buitenland woont, zoals ik, en iemand vertelt je dat het weer naar bieten ruikt zo omstreeks eind september, wakkert dat nostalgische gevoelens hevig aan.Ook het fysieke deel,het markante fabriekscomplex is daar ongetwijfeld onderdeel van, vaak hebben we echter pas echt in de gaten wat dit betekent als dit soort monumenten al tegen de grond gewerkt zijn.Er zijn zoveel positieve voorbeelden van herwaardering van gebouwen die oorspronkelijk een andere functie vervulden. De Westergasfabriek in Amsterdam bijvoorbeeld, of de vele verlaten kerken die als woongemeenschappen dienen in Nederland. Europees beleid zou deze culturele en sociale functies misschien meer kunnen integreren in hun regelgeving en uitvoering. Een oproep aan de stadjers om hun nostalgie te doen gelden……Bravo!
Ik moet me helaas bij het verhaal van Harrie Stuut aansluiten.
De malloten in Brussel stellen dusdanige krankzinnige eisen dat er aan totale sloop niet valt te ontkomen.
Men is met een ontmanteling van de machines niet tevreden, alsof er na ontmanteling weer een nieuwe installatie geplaatst zou kunnen worden.
Als oud werknemer gaat het me aan het hart, veertig jaar arbeidsverleden onder de slopershamer.
Droevig!
Slopen en doorgaan! Zo bijzonder is de fabriek ook weer niet.
In de nostalgie wat betreft de geur kan ik me echt niet verplaatsen. Het stonk toch gewoon?
Waarom verbaast ons deze sloop van het Suikerunie complex niet?
De ambitie van de stad om zich als koploper in de architectenscene te manifesteren lijdt onder gebrek aan historisch besef; het besef dat het industriele verleden al lang monumentale iconen heeft voortgebracht. De uitdijende stad vraagt om spreiding van het culturele aanbod en om plekken die authentiek, karakeristiek, flexibel en vooral niet af zijn. Niets saaier dan met z’n allen telkens weer naar dezelfde plekken in de binnenstad moeten gaan, gebouwen die overzichtelijk en af zijn, die niet kunnen krimpen of uitbreiden maar wel iconen zijn voor pakweg 20 jaar. Jeroen van Schooten, voorzitter van de BNA, wijst in het laatste nummer van het BNAblad het idee in een tijd van crisis nog langer met architectonische iconen of landmarks bezig te zijn als ‘achterhaald’ af. Verkwisting hoort bij gisteren. Onderzoek naar een nieuwe duurzame manier van bouwen moet ons nu onder de nagels branden. Het complex van de Suikerunie had tot een laboratorium aan vernieuwende ideen kunnen uitgroeien en dat met behoud van de ‘iconenstatus’ waar men in Groningen zo aan is gehecht.
Een prachtig initiatief. Er wordt gesteld te proberen de hele fabriek te behouden. Dit gaat naar mijn bescheiden mening te ver. Wel ben ik het er mee eens dat zichtbaar moet blijven dat hier eens de suikerfabriek heeft gestaan. De suggestie om het gebouw waarin de theaterzaal staat te behouden krijgt mijn warme steun. Zoals Harry Stuut al zei, voor de subsidie moet het hele complex gesloopt worden. Maar een lobby naar de gemeente en de EU zou zaken kunnen keren ook al lijkt mij de kans klein.
Het lijkt me een goed idee om enkele oude gevelelementen te laten bestaan en op te nemen in eventuele nieuwbouw als herinnering aan het suikerverleden van de stad. De baksteenbouw uit 1914 is karakteristiek voor de fabrieksarchitectuur uit die tijd. Verder gewoon slopen, in de loop der jaren is er niet veel meer overgebleven van de oude apparatuur en gebouwen.
De ontstane ruimte invullen met eigentijdse architectuur. Een prachtige kans om een beeldbepalende wijk te ontwerpen.
Het is misschien nog een idee om in de nieuwbouw een kleine plaats in de ruimen met een permanente tentoonstelling over het verleden van het gebied. Met wat foto’s en elementen uit de suikerfabriek.
Peter van der Pers
Als in Maastricht de oude cementfabriek omgebouwd kan worden tot een cultuurgebouw, dan moet dat in Groningen toch ook kunnen? Er is al een groot gebrek aan ruimtes, waarom wordt er dan voor 15 jaar een gigantische lege plek gevormd. Een iets mildere interpretatie van de ‘regels'(is sloop van de machines niet voldoende?) zou wel op zijn plaats zijn.
Als kleinzoon van de oprichter en eerste directeur zou ik het een fantastisch eerbetoon vinden waarbij een niet te vergeten belangrijk stuk geschiedenis van de stad en omgeving een plaats krijgt in het dagelijks leven. Voorgaande schrijvers geven vele voorbeelden aan van hoe het zou kunnen.Overheid, provincie en gemeente zouden middelen hiervoor moeten vrij maken
Zo -ont-zet-tend- veel potentie! Dit mag niet zomaar tegen de vlakte. Eeuwig spijt, is het gevolg. Naast woningen zou er veel creatievelingen heen moeten kunnen – ik ken genoeg die een plekje zoeken om te werken! Een bioscoop/conferentiezaal – prachtig voor (officiele) pecha kucha’s, presentaties en meer! Juist de Suikerunie is voor Groningen zo bepalend geweest. De geur is weg, laat de gebouwen blijven.
Prima initiatief. Het is immers nog niet te laat!? Een deels gesloopte fabriek laat meer ruimte voor verbeelding dan “alles houden zoals het is”. Maar dan moet er wél wat gespaard blijven. Met ruimte voor de herinnering, Groningen-suikerstad. En kansen voor later. Experiment, theater, tijdelijk wonen, en werken. Expeditie, excursie. Ruig-land (tarravelden) en ruïnes, op loopafstand van de binnestad. Laten we alles op alles zetten om forse delen van de fabriek overeind te houden. Zelfs de ‘Dorknopers’ van de EU moeten toch op hun historisch gevoel aan te spreken zijn?
Wat is deze actie een geweldige initiatief. Als we dit(totale sloop) als stad laten gebeuren zijn we geen knip voor de neus waard. Een stuk industrieel historisch erfgoed wat zo onlosmakelijk met deze stad verbonden is mag niet zo maar met de vuilnisman worden meegegeven. Er is politieke wil voor nodig om sloop te voorkomen.
Een stad heeft geschiedenis nodig. Dit maakt de stad herkenbaar en eigen. De Suikerunie is een extra dimensie dat de stad historisch en cultureel nog rijker kan maken! Een kwaliteit ligt voor het oprapen! De Suikerunie is uniek en kan de stad alleen maar verrijken. Afbreken is verarmen….
Het zou pleiten voor de ambitie van Groningen door op een voor de stad Groningen zo betekenisvol gebouw te willen voortbouwen. Zo’n markante plek vraagt om een vernieuwende visie met een scherp oog voor de herinnering: respecteer de historie van de stad!
Volhouden niet opgeven aanvechten niet alles maar slikken van wat ze in Brussel besluiten, Groningen kan toch ook voor zichzelf zorgen en denken.
Maak er maar een mooie Suikerfabrief hotel van met bioscoop en restaurant met een muziekhal en zuikergoed winkel. Rondom mooie parkachtig tuinen met water en gebruik de schoorsteen pijpen als klimwanden, en in de silo’s een bibilotheek en gebruik de torens of silo’s als steren kijk plaats. Nou ja hier wat ideetjes, sterkte er mee, het komt vast goed omdat wij van ons stad houden.
Ik heb afgelopen week contact gehad met FIEN, die ook ontsteld zijn. Kunnen we geen actie op touw zetten? Het slopen van dit gebouw moet voorkomen worden! (met name de bakstenen delen m.i. )
Ik ben net terug van vakantie uit het Roergebied en heb daar prachtige voorbeelden gezien, dan wel nog niet gezien, van industriële gebouwen die nu een maatschappelijke en/of culturele functie hebben, zoals de Zeche Carl in Essen en de Jahrhunderthalle in Bochum, die een functie hebben gekregen als o.a. concert- en theaterpodia, met een geweldige sfeer en artistieke mogelijkheden die in geen van de hier bestaande podia, nu na misschien een beetje in het Grand Theatre – maar dat is vrij klein – zijn te vinden. Een nieuwe bestemming zou een geweldige verrijking betekenen voor het culturele leven en de uitstraling van de stad.
Zelf ben ik lid van een koor dat soms met grotere begeleiding optreedt, en dat dolgraag op juist zo’n locatie zou doen; daar hebben we echt behoefte aan. Dat er een theaterzaal zou worden afgebroken in het kader van de vermindering van de suikerproductie slaat natuurlijk totaal nergens op, en hetzelfde geldt voor de architectuur van het complex als geheel. Er wordt daar toch geen suiker meer gemaakt? Wat wil je nog meer?
De eveneens Essener Zeche Zollverein is nu een veelbezochte en -gebruikte plek met o.a. musea, restaurants en ateliers, met een uitstraling en aantrekkingskracht tot ver buiten de stad. Iets in die richting zou voor Groningen ook geweldig zijn, of nog liever: gewoon hard nodig!
Goede actie! Wat een prachtige dingen kun je doen met zo´n oud gebouw. Één voorbeeld zegt genoeg: de Westergasfabriek in Amsterdam met omringens stadspark… Wat een enorme kans heeft Groningen in handen om er iets fantastisch van te maken! Stop de sloop!
Wat kunnen we nog meer doen, naast het plaatsen van deze reactie, om de sloop van het gehele complex te stoppen?
Duurzaamheid is vooral geen kapitaalvernietiging. Er bestaat genoeg inventiviteit en investeringsvermogen in de wereld om dit gebwouencomplex en omringende vloeivelden te transformeren naar iets wereldverbazend moois en goeds.Wij zouden daar graag aan mee werken
Zouden ze in Brussel nou helemaal niet gevoelig zijn voor het argument van duurzaamheid om de gebouwen te laten staan en te hergebruiken? Ontzettend goed van Europa zeg! 😦
Maar er zou natuurlijk – met aantekening van protest – afgezien kunnen worden van een deel van de subsidie, juist met duurzaamheid als argument. Het zou mooi zijn als Groningen daarmee een kentering inzet: dat er voortaan bij alle subsidieregelingen ook naar duurzaamheid wordt gekeken. Past helemaal in het idee de duurzaamste stad te worden!
na studie van wat echt waardevol en bruikbaar zou kunnen zijn blijft bitter weinig over dan een fraaie schoorsteen. zo bijzonder is dit complex ook niet. Begrijp me goed, ik pleit voor behoud van alle structuurelementen die interessant zijn, maar bedenk goed, het is geen van Nelle, en ook geen Toekomst.
De uitdijende stad vraagt om spreiding van het culturele aanbod en om plekken die authentiek, karakeristiek, flexibel en vooral niet af zijn. Niets saaier dan met z’n allen telkens weer naar dezelfde plekken in de binnenstad moeten gaan, gebouwen die overzichtelijk en af zijn, die niet kunnen krimpen of uitbreiden. Houden dus, (delen van) de suikerfabriek!
Het lijkt ons belangrijk en uitvoerbaar om bepaalde karakteristieke delen van de oude suikerfabriek te handhaven. Het geeft een goed gevoel van rust om zaken uit vroegere tijden terug te zien in deze hectische, moderne tijd. Het is heel goed mogelijk om oud en nieuw te combineren.
Het is bovendien vreemd om veel geld uit te geven aan architectonische hoogstandjes, ontworpen door beroemde buitenlandse architecten ( zoals het Groninger museum)om Groningen in de wereld van de architectuur mee te laten tellen en tegelijkertijd karakteristieke industriele hoogstandjes uit het verleden af te breken.
Zoals in het NRC ook wordt beschreven mis ik ook de ‘stank’ van de fabriek en de bietenwagens op de weg. Maar dat is nog niet zo erg. Wat veel erger is is dat er in razend tempo gesloopt wordt omdat dat nou eenmaal zo is afgesproken. Het heeft er een beetje schijn van dat men zo snel mogelijk sloopt zodat wanneer de protesten serieuze vormen beginnen aan te nemen de fabriek al volleig weg is. Wat alles in mijn beleving nog meer discutabel maakt is dat de fabriek niemand in de weg staat zolang er nog geen plannen zijn.
Voorstel:
Stop voorlopig met slopen en laten we met ons allen heel lang zoeken, nadenken, bediscusieren, inspireren, fascineren, dromen hoe het gebied de identiteit van Groningen kan versterken. Laten we als een goudzoeken zo lang als nodig alle mogelijkheden blijven zeven totdat er een paar klompjes goud overblijven.
Een goudklomp hebben we al, de restanten van de suikerfabriek.